(Απο)κωδικοποιώντας τις υπηρεσίες της φύσης προς τον άνθρωπο

Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες έχουν μεγάλη σημασία για τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος. Όσο καλύτερα γνωρίζουμε την κατάσταση των οικοσυστημάτων, τόσο περισσότερο είμαστε σε θέση να προστατεύσουμε αποτελεσματικά την ίδια τη φύση, αλλά και να ενισχύσουμε τα οφέλη που αποκομίζουμε από αυτήν. Η καλή κατάσταση των οικοσυστημάτων είναι απαραίτητη για την παροχή των οικοσυστημικών υπηρεσιών που, με τη σειρά τους, ενισχύουν την ανθρώπινη ευημερία. Η αναγνώριση ότι ο άνθρωπος ωφελείται από την αποτελεσματική προστασία της φύσης βρίσκεται, άλλωστε, στον πυρήνα της φιλοσοφίας του δικτύου Natura 2000.

Προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση έρχεται να συμβάλει ένα νέο σημαντικό εργαλείο, το οποίο αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του LIFE-IP 4 NATURA. Πρόκειται για το Εθνικό Σύνολο Δεικτών για τη Χαρτογράφηση και Αξιολόγηση των Οικοσυστημάτων και των Υπηρεσιών τους στη χώρα μας. Μέσα από αυτή τη συστηματική προσπάθεια, είμαστε πλέον καλύτερα «εξοπλισμένοι» για να κατανοήσουμε τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων και να σχεδιάσουμε τις απαραίτητες παρεμβάσεις μας. Πώς όμως ακριβώς βοηθά ένα σετ δεικτών;

Η ανάπτυξη δεικτών για τον προσδιορισμό και την ερμηνεία της κατάστασης των οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους συμβάλλει σημαντικά α) στην επιστημονική τεκμηρίωση και γνώση, β) στην αύξηση της προβολής και γ) στην ευαισθητοποίηση σχετικά με το φυσικό κεφάλαιο και τη σημασία του στην παροχή και διατήρηση των ροών παροχής οικοσυστημικών υπηρεσιών. Οι δείκτες αποτελούν βασικά εργαλεία ερμηνείας και επικοινωνίας των διάφορων χαρακτηριστικών των οικοσυστημάτων τα οποία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον σχεδιασμό και την εφαρμογή μέτρων προστασίας και διαχείρισης των φυσικών πόρων.

Οι δείκτες χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της κατάστασης των οικοσυστημάτων και των οικοσυστημικών υπηρεσιών, οι οποίοι δεν διαφέρουν ουσιαστικά από άλλους περιβαλλοντικούς δείκτες, αλλά επικεντρώνονται στην κατάσταση του περιβάλλοντος και των υπηρεσιών του. Δηλ. εκτός από την καταγραφή και αξιολόγηση των βιο-φυσικών δεδομένων, μέσω των δεικτών επιδιώκεται η καταγραφή του τρόπου με τον οποίο τα δεδομένα αυτά μπορούν να ερμηνευθούν υπό το πρίσμα των ωφελειών της φύσης στον άνθρωπο και να αποτελέσουν αξιοποιήσιμες πληροφορίες για τη διαχείριση και τη λήψη αποφάσεων.

Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι συχνά πρόκειται για σύνθετους δείκτες, δηλ. για δείκτες που συνδυάζουν διάφορες μετρήσεις ως προς την προσφορά και την χρήση/ζήτηση του οφέλους που παρέχεται από ένα οικοσύστημα. Για παράδειγμα, ένας «δείκτης πίεσης στους υδατικούς πόρους» συνδυάζει μετρήσεις ή προσεγγίσεις ως προς (i) την διαθεσιμότητα νερού και (ii) την ζήτηση νερού και περιγράφει την αναλογία τους.

Το Εθνικό Σύνολο (σετ) Δεικτών για την Χαρτογράφηση και Αξιολόγηση των Οικοσυστημάτων και των Υπηρεσιών τους (MAES) που θα εφαρμοστεί στην Ελλάδα:

α) αναπτύχθηκε στη βάση μιας κοινής αντίληψης για όλα τα οικοσυστήματα,

β) καλύπτει ένα ευρύ φάσμα πολιτικών που σχετίζονται με τη χρήση ή την προστασία των φυσικών πόρων,

γ) είναι ευθυγραμμισμένο με το εννοιολογικό πλαίσιο του MAES που συνδέει τα κοινωνικο-οικονομικά συστήματα με τα οικοσυστήματα, μέσω της ροής των οικοσυστημικών υπηρεσιών και, μέσω των κινητήριων δυνάμεων που επηρεάζουν τα οικοσυστήματα, είτε ως συνέπεια της χρήσης των υπηρεσιών, είτε ως έμμεσες επιπτώσεις από τις εν γένει ανθρώπινες δραστηριότητες,

δ) υποστηρίζει τους στόχους της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της ΕΕ (ιδίως τις οδηγίες για τη φύση, τα νερά και την θάλασσα),

ε) σχετίζεται με την πολιτική, δηλ. οι δείκτες και οι αξιολογήσεις στηρίζουν κυρίως την περιβαλλοντική πολιτική της ΕΕ καθώς και τις συναφείς εθνικές πολιτικές, καθώς και άλλες πολιτικές που έχουν αντίκτυπο στα οικοσυστήματα,

στ) υποστηρίζει τους στόχους ανάπτυξης μιας λογιστικής αποτίμησης του φυσικού κεφαλαίου, δηλ. οι δείκτες θα πρέπει να είναι ποσοτικοποιημένοι και τα σύνολα των δεδομένων που στηρίζουν τους δείκτες θα πρέπει να μπορούν να επικαιροποιούνται τακτικά,

ζ) είναι χωρικά σαφές, δηλ. εξετάζει τη σημερινή χωρική κατανομή των οικοσυστημάτων και τη χρήση τους (που συχνά προέρχεται από πληροφορίες σχετικά με την κάλυψη και τις χρήσεις γης) και οι δείκτες να είναι συγκεκριμένοι για κάθε τύπο οικοσυστήματος (η απαίτηση αυτή ορίζει τη χωρική αναφορά).

η) συμβάλλει στη μέτρηση της προόδου/των τάσεων μιας βασικής πολιτικής ως προς τους διαφορετικούς στρατηγικούς στόχους για τη βιοποικιλότητα (η απαίτηση αυτή θέτει ένα σημείο αναφοράς βάσης ή ένα χρονικό σημείο αναφοράς).

Η ανάπτυξη δεικτών για τις οικοσυστημικές υπηρεσίες με σκοπό την εφαρμογή της Δράσης MAES στο έργο LIFE-IP 4 NATURA, στηρίχθηκε στην τυπολογία και ταξινόμηση που προτείνονται από το Κοινό Διεθνές Σύστημα Ταξινόμησης των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών (CICES). Το σετ των δεικτών αποτελεί την εθνική πλέον βάση πάνω στην οποία θα διεξάγονται οι μελλοντικές μελέτες MAES για την επίτευξη των στόχων της χώρας, στο πλαίσιο της Εθνικής και της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα.

Το σετ περιλαμβάνει 40 δείκτες MAES, οι οποίοι εντάχθηκαν σε 6 γενικές ομάδες δεικτών σχετικά με: (i) βιοποικιλότητα, (ii) ποιότητα περιβάλλοντος, (iii) τρόφιμα, υλικά και ενέργεια, (iv) δασοκομία, (v) αναψυχή και (vi) υδατικούς πόρους. Επίσης, συντάχθηκαν και υιοθετήθηκαν τυποποιημένα πρωτόκολλα για την ανάπτυξη και εφαρμογή των δεικτών σε μελλοντικές μελέτες χαρτογράφησης και αξιολόγησης της κατάστασης οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους στην Ελλάδα. Τέλος, δημιουργήθηκαν θεματικοί χάρτες που παρουσιάζουν τις περιοχές με ταυτόχρονη παροχή (δέσμες) οικοσυστημικών υπηρεσιών και των θερμών περιοχών οικοσυστημικών υπηρεσιών, με σκοπό τον εντοπισμό περιοχών ιδιαίτερης σημαντικότητας και προτεραιοποίησης για τη διαχείριση, ενώ ταυτόχρονα εξυπηρετούν και την επικοινωνία των αποτελεσμάτων με εποπτικό τρόπο σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

Το Εθνικό Σύνολο Δεικτών MAES δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά με την μορφή επιστημονικής εργασίας στο πρόσφατο ειδικό τεύχος του διεθνούς περιοδικού Forests και είναι διαθέσιμο εδώ.