Εθνικό Σχέδιο Δράσης για γυπαετό, όρνιο και μαυρόγυπα

Η κατάσταση των πληθυσμών και η εξάπλωση των τριών ειδών γυπών έχουν υποστεί σοβαρή μείωση τα τελευταία 30 χρόνια στην Ελλάδα. Η επιδείνωση αυτή εντοπίζεται  κυρίως στο επίπεδο της εξάπλωσης τους σε ποσοστά μεγαλύτερα του 50%, με την εξαφάνιση ειδών Γυπών από μεγάλες περιοχές της χώρας (π.χ. Πελοπόννησος). Ο Γυπαετός αναπαράγεται μόνο στην Κρήτη (6-7 ζευγάρια), ο Μαυρόγυπας στη ΒΑ Ελλάδα (25-35 ζευγάρια), ενώ το Όρνιο έχει περιοριστεί σε τοπικούς μεμονωμένους πληθυσμιακούς θύλακες (Θράκη, Κρήτη, Αιτωλοακαρνανία, Κυκλάδες) με περίπου 350 ζευγάρια.

Η δραματική μείωση των πληθυσμών των τριών γυπών οφείλεται κατά κύριο λίγο στη δευτερογενή θανάτωσή τους από τη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων που συνήθως προορίζονται για τα καλούμενα «επιβλαβή» σαρκοφάγα θηλαστικά. Η πίεση αυτή σε συνδυασμό με τη μείωση της διαθέσιμης τροφής λόγω της κάμψης της νομαδικής κτηνοτροφίας, αλλά κι άλλων παραγόντων που προκαλούν θνησιμότητα (προσκρούσεις σε πυλώνες και καλώδια ρεύματος και ανεμογεννήτριες που εγκαθίστανται σε κρίσιμες περιοχές για τα είδη αυτά) περιορίζουν τις δυνατότητες ανάκαμψης των πληθυσμών.

Ο Γυπαετός, το Όρνιο και ο Μαυρόγυπας αποτελούν είδη προτεραιότητας για την Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ «για τα Πουλιά». Και τα τρία είδη γυπών περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙIΙ της Σύμβασης της Βέρνης, στην Σύμβασης της Βόννης για τη διατήρηση των Αποδημητικών Ειδών της Άγριας Πανίδας, στο Παράρτημα ΙΙ της Διεθνούς Σύμβασης για τα Μεταναστευτικά Πτηνά και στο Παράρτημα ΙΙ του Κανονισμού CITES για το διεθνές εμπόριο της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας ο Γυπαετός και ο Μαυρόγυπας έχουν χαρακτηριστεί ως «Κρισίμως Κινδυνεύον» είδη, ενώ ο πληθυσμός του όρνιου στην Κρήτη έχει αξιολογηθεί ως «Τρωτό» και «Κρισίμως Κινδυνεύον» για τους υπόλοιπους πληθυσμούς του στην ηπειρωτική Ελλάδα και τις Κυκλάδες που αντιμετωπίζουν σοβαρά διαχειριστικά προβλήματα και απειλές. Στην Κόκκινη Λίστα των απειλούμενων ειδών της IUCN ο Γυπαετός έχει χαρακτηριστεί ως «Κινδυνεύον» σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ το Όρνιο και ο Μαυρόγυπας ως «Μειωμένου ενδιαφέροντος».

Εθνικό Σχέδιο Δράσης

Στόχος του ΕΣΔ είναι ο καθορισμός μέτρων διαχείρισης που θα εξασφαλίζουν την ανάσχεση του περαιτέρω περιορισμού και αύξηση της εξάπλωσης των γυπών στην Ελλάδα, καθώς και αύξηση του αριθμού των αναπαραγόμενων ζευγαριών (της τάξης του 10-15%) στα τρία είδη γυπών. Για να επιτευχθούν οι στόχοι του ΕΣΔ, θα υλοποιηθούν σε πρώτο στάδιο συγκεκριμένες δράσεις διαχείρισης, οι οποίες έχουν επιλεχθεί βάσει ιεράρχησης και μετά από διερεύνηση των δυνατοτήτων διαθέσιμης χρηματοδότησης.

Μεταξύ άλλων διαχειριστικών δράσεων του ΕΣΔ που θα υλοποιηθούν, θα δημιουργηθούν Χώροι Τροφοδοσίας Πτωματοφάγων Αρπακτικών Πτηνών (ΧΤΑΠ) στις οποίες θα πραγματοποιείται απόθεση τροφής (ταΐστρες) σε περιφερειακό και τοπικό (εντός περιοχών ΖΕΠ) επίπεδο, καθώς και κατάλληλων υδατοδεξαμενών για την παροχή νερού σε κρίσιμες νησιωτικές περιοχές. Για τη δημιουργία των ΧΤΑΠ θα προσδιοριστούν και θα θεσμοθετηθούν οι προδιαγραφές τους και η λειτουργία τους για τα πτωματοφάγα είδη, οι οποίες θα προωθούν τις παραδοσιακές πρακτικές απόθεσης νεκρών ζώων, ενώ θα παρακολουθείται τόσο η συμπεριφορά της ορνιθοπανίδας όσο και η αλληλεπίδραση των ΧΤΑΠ με κατοικίδια ζώα και οι κίνδυνοι μετάδοσης νόσων στις περιοχές αυτές.

Επιπλέον, θα αναπτυχθούν προγράμματα παρακολούθησης και καταγραφής με τη χρήση τηλεμετρίας και δακτυλίωσης ατόμων για τον εντοπισμό των πεδίων διατροφής και διασποράς των νεαρών ατόμων ώστε να ενισχυθεί η υπάρχουσα γνώση για τα συγκεκριμένα είδη γυπών. Με τη δημιουργία και υποστήριξη κατάλληλων υποδομών και προγραμμάτων επανένταξης και ενδυνάμωσης των γυπών (Κέντρα Περίθαλψης), αλλά και με την  εκπόνηση σχεδίου αναπαραγωγής τους σε αιχμαλωσία από τα Κέντρα Περίθαλψης, θα είναι δυνατή η απελευθέρωση ατόμων σε περιοχές για την ενίσχυση των φυσικών πληθυσμών των γυπών.

Για την ανάσχεση της παράνομης χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων, θα δημιουργηθούν από τις Δασικές Υπηρεσίες επτά περιφερειακές ομάδες με ειδικά εκπαιδευμένους σκύλους, οι οποίες θα διενεργούν συστηματικά περιπολίες και ελέγχους σε κρίσιμες περιοχές υψηλού κινδύνου, με στόχο την ανεύρεση δηλητηριασμένων δολωμάτων. Με τη διεξαγωγή σεμιναρίων οι υπάλληλοι των σχετικών Υπηρεσιών θα εκπαιδευτούν σε εύρος θεμάτων που αφορούν τη γενικότερη διαχείριση των πληθυσμών γυπών. Ταυτόχρονα θα αναθεωρηθούν οι ποινές και τα πρόστιμα στο ποινικό πλαίσιο αντιμετώπισης της παράνομης δηλητηρίασης της άγριας ζωής, θα εφαρμοστεί ενιαίο σύστημα συλλογής πληροφοριών για περιστατικά δηλητηριάσεων και συλλογής των νεκρών ζώων από τις δημόσιες υπηρεσίες, και σύστημα αποθήκευσης και μεταφοράς δειγμάτων νεκρών γυπών με πιστοποιημένες διαδικασίες για τοξικολογικές αναλύσεις.

Για τον περιορισμό περιστατικών ηλεκτροπληξίας και πρόσκρουσης σε ανθρωπογενείς υποδομές, θα δημιουργηθούν πρωτόκολλα και οδηγίες σχετικά με τη συστηματική παρακολούθηση σε υφιστάμενα δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος πλησίον των θέσεων αναπαραγωγής και κούρνιας των γυπών, θα πραγματοποιηθεί χαρτογράφηση και αποτίμηση των επιπτώσεων της ηλεκτροπληξίας και της πρόσκρουσης σε υποδομές παραγωγής και μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας σε σχέση με την πτητική συμπεριφορά και τη βιολογία των γυπών, αλλά και των σωρευτικών επιπτώσεων των εν λειτουργία και σχεδιαζόμενων Αιολικών Σταθμών Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΣΠΗΕ), από τις οποίες θα προκύψουν μέτρα και τεχνικές μετριασμού των επιπτώσεών τους στους πληθυσμούς των γυπών.

Για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των διαχειριστικών δράσεων θα εφαρμοστεί πρόγραμμα παρακολούθησης που θα υλοποιηθεί με τη χρήση δεικτών αξιολόγησης, ώστε να είναι δυνατή η αποτίμηση της δράσης με αντικειμενικό και μετρήσιμο τρόπο, στον βαθμό που αυτό είναι εφικτό.

Η υλοποίηση του ΕΣΔ αναμένεται ότι θα εξασφαλίσει τις κατάλληλες συνθήκες αναπαραγωγής και τροφοληψίας στις σημερινές ενεργές περιοχές και θα δημιουργήσει κατάλληλες συνθήκες πληθυσμιακής αύξησης που μακροπρόθεσμα δύναται να οδηγήσουν σε ευρύτερη διασπορά και επαναποικισμό ιστορικών θέσεων – επικρατειών των τριών ειδών γυπών. Λόγω της μεγάλης επικράτειας και της ποικιλίας βιοτόπων που χρησιμοποιούν τα είδη αυτά, η εφαρμογή του ΕΣΔ θα ευνοήσει γενικότερα για την άγρια ζωή και τους φυσικούς βιοτόπους και μπορεί να αποδώσει σημαντικά παράπλευρα οφέλη για την κοινωνία λόγω της μεγάλης εξάρτησης των ειδών αυτών από ανθρωπογενείς δραστηριότητες (π.χ. κτηνοτροφία).

1. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης (ΕΣΔ) για τα τρία πτωματοφάγα είδη ορνιθοπανίδας (γύπες): Γυπαετό (Gypaetus barbatus), Όρνιο (Gyps fulvus),  Μαυρόγυπα (Aegypius monachus) θεσμοθετήθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), σύμφωνα με το ΦΕΚ Β’ 3663/9.8.2021.

2. Η Υπουργική Απόφαση στηρίχτηκε στην αντίστοιχη μελέτη που εκπονήθηκε από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και παραλήφθηκε από τη Διεύθυνση Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος και Βιοποικιλότητας του ΥΠΕΝ, στο πλαίσιο του Ολοκληρωμένου Έργου LIFE-IP 4 NATURA «Ολοκληρωμένες δράσεις για τη διατήρηση και διαχείριση των περιοχών του δικτύου Natura 2000, των ειδών, των οικοτόπων και των οικοσυστημάτων στην Ελλάδα – Integrated actions for conservation and management of Natura 2000 sites, species, habitats and ecosystems in Greece» (Κωδ. LIFE16 IPE/GR/000002).

3. Τα πλήρη κείμενα των μελετών είναι επίσης διαθέσιμα στη σελίδα των παραδοτέων του LIFE-IP 4 NATURA (Δράση Α.1)