Το χαρακτηριστικό και των πέντε αυτόχθονων ειδών πέστροφας της χώρας μας είναι το περιορισμένο μέγεθος των πληθυσμών και της έκτασης εξάπλωσής τους. Ορισμένοι πληθυσμοί των ειδών μειώνονται και σε αρκετές περιπτώσεις έχουν εξαφανιστεί, υφιστάμενοι το σύνολο των δυσμενών επιπτώσεων που συνδέονται με την ανθρώπινη εκμετάλλευση.

Πρόκειται για είδη ενδημικά στα εσωτερικά ύδατα της βαλκανικής χερσονήσου, εκτός του Salmo lourosensis που είναι ενδημικό είδος στα εσωτερικά ύδατα της Ελλάδας. Στην Ελλάδα το είδος Salmo farioides έχει εξάπλωση στη βορειοδυτική Ελλάδα και νοτιότερο όριο εξάπλωσης τη δυτική Πελοπόννησο, το είδος Salmo macedonicus στη Θράκη (κυρίως στο Νέστο), το είδος Salmo pelagonicus στον Αλιάκμονα και Αξιό, ενώ τα είδη Salmo lourosensis και Salmo peristericus έχουν εξαιρετικά περιορισμένη εξάπλωση στον άνω ρου του ποταμού Λούρου και στον ποταμό Άγιο Γερμανό (λεκάνη απορροής της Μεγάλης Πρέσπας) αντίστοιχα.

Η πιο σημαντική πίεση που δέχονται τα είδη αυτά είναι ο κατακερματισμός των ποτάμιων οικοσυστημάτων από τεχνητούς φραγμούς που κατασκευάζονται εγκάρσια στο διαμήκη άξονα των ποταμών για ύδρευση, άρδευση, έλεγχο πλημμυρών και παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, εμποδίζοντας τη μετανάστευση των ιχθύων ανάντη και κατάντη του ποταμού. Τα φράγματα προκαλούν εύρος έμμεσων επιπτώσεων όπως την ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση των ποτάμιων συστημάτων, την απώλεια και ο κατακερματισμός των ενδιαιτημάτων τους, καθώς μη αντιστρεπτές αλλαγές στα φυσικοχημικά, υδρολογικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά των ποτάμιων συστημάτων.

Άλλες σημαντικές πιέσεις και απειλές για τους ιχθυοπληθυσμούς είναι η ρύπανση των υδάτων, η υποβάθμιση ή/ και απώλεια της παρόχθιας βλάστησης η οποία περιορίζει τη διάβρωση, η αλιευτική εκμετάλλευση και o ανταγωνισμός ή/και υβριδισμός με μη αυτόχθονα είδη πέστροφας, οι χαλικοληψίες, αμμοληψίες ή έργα διευθέτησης της κοίτης, η παραποτάμια οδοποιία. Τα παραπάνω σε συνδυασμό με αλλαγές που προκαλούνται από φυσικά αίτια και υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής ενδέχεται να εντείνονται σε συχνότητα ή/και σε διάρκεια. Τονίζεται ότι για το είδος S. peristericus ισχύει καθολική απαγόρευση αλιείας στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών.

Και τα πέντε είδη περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Τα δύο ενδημικά είδη (S. lourosensis και S. peristericus) περιλαμβάνονται ως «Κινδυνεύοντα», τα είδη S. farioides και S. pelagonicus ως «Τρωτά», ενώ το είδος S. macedonicus ως «Ανεπαρκώς Γνωστό» στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Επιπλέον, το είδος S. peristericus έχει κατηγοριοποιηθεί ως «Κινδυνεύον», το S. pelagonicus ως «Τρωτό», το S. macedonicus ως «Ανεπαρκώς Γνωστό» στην Κόκκινη Λίστα των απειλούμενων ειδών της IUCN, ενώ το είδος S. lourosensis προτείνεται να ενταχθεί στην κατηγορία των «Κρισίμως Κινδυνευόντων» λόγω του πολύ μικρού πληθυσμιακού μεγέθους και της εξαιρετικά περιορισμένης εξάπλωσης. Στην Ελλάδα, η κατάσταση διατήρησης όλων των ειδών σύμφωνα με την 4η Εθνική Αναφορά στο πλαίσιο του Άρθρου 17 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για την περίοδο 2013-2018 αξιολογήθηκε ως «Μη ικανοποιητική – Κακή» (U2) εκτός του Salmo farioides που λόγω του εκτεταμένου εύρους εξάπλωσης κρίνεται ως «Μη ικανοποιητική – Ανεπαρκής» (U1).

Εθνικό Σχέδιο Δράσης

Σκοπός του Εθνικού Σχεδίου Δράσης είναι η ανάσχεση της φθίνουσας τάσης και η βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των πληθυσμιακών μεγεθών και των ενδιαιτημάτων των ειδών πέστροφας. Για να επιτευχθούν οι στόχοι του ΕΣΔ, θα υλοποιηθούν σε πρώτο στάδιο συγκεκριμένες δράσεις διαχείρισης, οι οποίες έχουν επιλεχθεί βάσει ιεράρχησης και μετά από διερεύνηση των δυνατοτήτων διαθέσιμης χρηματοδότησης.

Μεταξύ άλλων διαχειριστικών δράσεων του ΕΣΔ που θα υλοποιηθούν, για την συμπλήρωση των κενών γνώσης θα πραγματοποιηθούν μελέτες γενετικών αναλύσεων πληθυσμών με σκοπό την αποσαφήνιση της γενετικής ταυτότητας των πληθυσμών της πέστροφας, με έμφαση στους γεωγραφικά απομονωμένους πληθυσμούς. Με αυτή τη δράση θα είναι δυνατό να εφαρμοστούν πιλοτικά προγράμματα ενίσχυσης των τοπικών πληθυσμών πέστροφας, είτε με μεθόδους υποστηρικτικής εκτροφής, είτε με «υποβοηθούμενης μεταφοράς» ιχθύων για την επανεγκατάσταση ή εκ νέου εγκατάσταση πληθυσμών υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις που εξασφαλίζουν την αποφυγή γενετικής υποβάθμισης, αλλοίωσης βιοποικιλότητας, μεταφορά παρασίτων κ.α. Επιπλέον, θα καθοριστεί αυστηρό πλαίσιο για τη διενέργεια δράσεων εμπλουτισμού ώστε να αποτραπεί η αυθαίρετη μεταφορά ιχθυδίων που αλλοιώνει τη γενετική σύσταση των πληθυσμών υποδοχής και η αύξηση της εξάπλωσης των ξενικών ειδών.

Για τον έλεγχο της εξάπλωσης των μη αυτόχθονων ειδών πέστροφας, θα γίνει συστηματική καταγραφή της δραστηριότητας των μονάδων που εκτρέφονται συστηματικά μη αυτόχθονα είδη, και θα πραγματοποιούνται περιοδικοί έλεγχοι της λειτουργικότητάς τους ώστε να περιοριστούν οι περιπτώσεις των διαφυγών από τις μονάδες. Επίσης, θα  εφαρμοσθεί πιλοτικά σε τρεις περιοχές μηχανική απομάκρυνση των ατόμων με στοχευμένες εξαλιεύσεις μικρής κλίμακας για τον περιορισμό της εξάπλωσης των μη αυτόχθονων ειδών πέστροφας. Άλλες δράσεις που αφορούν την προστασία και αποκατάσταση των πληθυσμών και των ενδιαιτημάτων των αυτόχθονων ειδών πέστροφας, είναι η αποτύπωση των υφιστάμενων τεχνητών φραγμών, ώστε να αναγνωριστούν αυτοί που χρήζουν αποκατάστασης της συνεκτικότητας μέσω κατασκευής νέων διόδων διέλευσης ιχθύων.

Για την αποφυγή ρύπανσης των επιφανειακών υδάτων από τα βόσκωντα ζώα προτείνεται η μελέτη και εγκατάσταση τοιχίων συλλογής στερεών κτηνοτροφικών αποβλήτων σε συγκεκριμένες θέσεις ετερόπλευρα των ρεμάτων των ενδιαιτημάτων που διαβιεί το είδος S. peristericus. Επίσης, θα αξιολογηθεί ο βαθμός συμμόρφωσης των αγροτο-κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων με τους κανόνες ορθής γεωργικής πρακτικής, η οποία αναμένεται ότι θα βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα νερών των ποτάμιων συστημάτων.

Για την αποκατάσταση της παρόχθιας βλάστησης και την μείωση της διάβρωσης των πρανών των ρεμάτων θα πραγματοποιηθεί μελέτη και πιλοτική αποκατάστασή της με φυτεύσεις σε περιοχή παρουσίας του είδους S. pelagonicus (π. Τριπόταμο Βέροιας), καθώς και μελέτη και πιλοτική αποκατάσταση των απωλειών των πλατάνων που νεκρώνονται από γνωστή ασθένεια που οφείλεται σε παθογόνο μύκητα σε κρίσιμα ενδιαιτήματα του είδους S. farioides (π. Ερύμανθος και Λάδωνας).

Τέλος, θα πραγματοποιηθούν μελέτες εκτίμησης των επιπτώσεων της αλιευτικής δραστηριότητας και προτάσεις μετρίασης της αλιευτικής πίεσης στους πληθυσμούς των αυτόχθονων ειδών πέστροφας. Η κατάρτιση του προσωπικού των αρμοδίων φορέων και η ανάπτυξη δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών αποτελούν επιπλέον δράσεις για την επιτυχή προστασία και ορθή διαχείριση των ειδών αυτών.

Για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των διαχειριστικών δράσεων θα εφαρμοστεί πρόγραμμα παρακολούθησης που θα υλοποιηθεί με τη χρήση δεικτών αξιολόγησης, ώστε να είναι δυνατή η αποτίμηση της δράσης με αντικειμενικό και μετρήσιμο τρόπο, στον βαθμό που αυτό είναι εφικτό.

Η επιτυχία του σχεδιασμού και της εφαρμογής του ΣΔ εξαρτάται από τη συντονισμένη δράση πολλών και διαφορετικών εμπλεκόμενων μερών που συναποδέχονται και δεσμεύονται να συνεργαστούν για τη διατήρηση και προστασία των ειδών, ενώ η υλοποίηση του ΕΣΔ αναμένεται να ευνοήσει σημαντικά και άλλα είδη ιχθυοπανίδας μεταναστευτικά και μη, και να βελτιώσει την ποιότητα των υδάτων σημαντικών ποταμών της χώρας.

1. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης (ΕΣΔ) για τα αυτόχθονα είδη πέστροφας που ανήκουν στο κοινό γένος Salmo θεσμοθετήθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), σύμφωνα με το ΦΕΚ Β’ 3722/12.9.2021.

2. Η Υπουργική Απόφαση στηρίχτηκε στην αντίστοιχη μελέτη που εκπονήθηκε και παραλήφθηκε από τη Διεύθυνση Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος και Βιοποικιλότητας του ΥΠΕΝ, στο πλαίσιο του Ολοκληρωμένου Έργου LIFE-IP 4 NATURA «Ολοκληρωμένες δράσεις για τη διατήρηση και διαχείριση των περιοχών του δικτύου Natura 2000, των ειδών, των οικοτόπων και των οικοσυστημάτων στην Ελλάδα – Integrated actions for conservation and management of Natura 2000 sites, species, habitats and ecosystems in Greece» (Κωδ. LIFE16 IPE/GR/000002).

3. Τα πλήρη κείμενα των μελετών είναι διαθέσιμα στη σελίδα των παραδοτέων του LIFE-IP 4 NATURA (Δράση Α.1)