Στην Ελλάδα φιλοξενούνται σημαντικοί βιότοποι αναπαραγωγής της Caretta caretta (μέσος όρος περίπου 3.500 φωλιές τον χρόνο) που αντιπροσωπεύουν το 47% της ετήσιας αναπαραγωγικής δραστηριότητας που καταγράφεται σε όλη τη Μεσόγειο. Οι χερσαίοι βιότοποι αναπαραγωγής και τα θαλάσσια ενδιαιτήματά της βρίσκονται στα νησιά του Ιονίου Πελάγους, κατά μήκος των ακτών της Ηπείρου, τη δυτική και νότια Πελοπόννησο, την Κρήτη και σποραδικά σε κάποια από τα νησιά του Αιγαίου και της Δωδεκανήσου. Από αυτές, οι πιο σημαντικές περιοχές φωλεοποίησης εντοπίζονται στη Ζάκυνθο και τον Κυπαρισσιακό κόλπο.
Λόγω της πολυπλοκότητας του κύκλου ζωής της Caretta caretta ο οποίος περιλαμβάνει τη χρήση πολλών διαφορετικών χερσαίων και θαλάσσιων ενδιαιτημάτων, οι πιέσεις και απειλές για το είδος εντοπίζονται και στα δύο περιβάλλοντα. Στα χερσαία ενδιαιτήματα αναπαραγωγής το είδος αντιμετωπίζει την υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων του λόγω παράκτιας δόμησης, οχλήσεις οι οποίες σχετίζονται κυρίως με την τουριστική ανάπτυξη (π.χ. φωτορύπανση, έπιπλα θαλάσσης και τροχοφόρα στις παραλίες κτλ.), τη διάβρωση και τα συνοδά έργα θωράκισης των ακτών από αυτήν (π.χ. μόλοι, λιμενοβραχιόνες και κυματοθραύστες), τη θήρευση αυγών και νεοσσών από αλεπούδες και σκύλους. Σε ό,τι αφορά τις πιέσεις και απειλές της Caretta caretta στο θαλάσσιο περιβάλλον, τα μηχανοκίνητα θαλάσσια σπορ αποτελούν μια από τις κυριότερες πιέσεις που προκαλούν τον τραυματισμό ή θάνατο των χελωνών λόγω πρόσκρουσης, ενώ η τυχαία σύλληψη σε αλιευτικά εργαλεία και η ρύπανση αποτελούν επιπλέον απειλές για το είδος.
Η Caretta caretta αποτελεί είδος προτεραιότητας που περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, στη Κόκκινη Λίστα των απειλούμενων ειδών της IUCN ως είδος «Μειωμένου ενδιαφέροντος» σε μεσογειακό επίπεδο και στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας ως «Κινδυνεύον». Το είδος περιλαμβάνεται στη Σύμβαση της Βέρνης για την Προστασία της Ευρωπαϊκής Άγριας Πανίδας και των Φυσικών Ενδιαιτημάτων, στη Σύμβαση της Βόννης για τη διατήρηση των Μεταναστευτικών Ειδών της Άγριας Πανίδας, στη Σύμβαση για την Προστασία του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος και της Παράκτιας ζώνης της Μεσογείου (Σύμβαση της Βαρκελώνης), και στον Κανονισμό CITES για το διεθνές εμπόριο της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Στην Ελλάδα, η Κατάσταση Διατήρησης του είδους σύμφωνα με την 4η Εθνική Αναφορά στο πλαίσιο του Άρθρου 17 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για την περίοδο 2013-2018 αξιολογήθηκε ως «Μη Ικανοποιητική – Κακή» (U2).
Εθνικό Σχέδιο Δράσης
Στόχος του ΕΣΔ είναι η βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των θαλάσσιων χελωνών στην Ελλάδα μέσω της ανάκαμψης των πληθυσμών τους και της βελτίωσης της βιωσιμότητάς τους στα χερσαία και θαλάσσια ενδιαιτήματά τους. Για να επιτευχθούν οι στόχοι του ΕΣΔ, θα υλοποιηθούν σε πρώτο στάδιο συγκεκριμένες δράσεις διαχείρισης, οι οποίες έχουν επιλεχθεί βάσει ιεράρχησης και μετά από διερεύνηση των δυνατοτήτων διαθέσιμης χρηματοδότησης.
Μεταξύ άλλων διαχειριστικών δράσεων του ΕΣΔ που θα υλοποιηθούν, θα πραγματοποιηθεί ειδική μελέτη και εκτίμηση των συνεπειών της τυχαίας σύλληψης της θαλάσσιας χελώνας σε αλιευτικά εργαλεία, με έμφαση στην παράκτια αλιεία και ειδικότερα στα στατικά δίχτυα, που έχουν ως συνέπεια τον τραυματισμό ή τον θάνατο των ζώων. Από τη μελέτη θα προκύψει η εκτίμηση των ποσοστών θνησιμότητας της θαλάσσιας χελώνας (άμεσης, έμμεσης και ηθελημένης), αλλά και η διερεύνηση των αιτίων της θνησιμότητας και νοσηρότητας των χελωνών γενικότερα. Η δράση αυτή θα εμπλουτίσει την υφιστάμενη γνώση για τις πιέσεις και απειλές που δέχεται το είδος.
Η παραπάνω μελέτη σε συνδυασμό με την εμπειρία από προηγούμενα προγράμματα, θα αποτελέσουν τη βάση για τον σχεδιασμό και την πιλοτική εφαρμογή μέτρων αποτροπής ή/και μείωσης των συλλήψεων των θαλασσίων χελωνών από αλιευτικά εργαλεία με πιλοτική εφαρμογή πρακτικών, όπως η χρήση ειδικών λαμπτήρων LED στα δίχτυα, κυκλικών αγκιστριών και εναλλακτικών δολωμάτων κ.ά. Οι δράσεις αυτές θα συνοδεύονται από δράσεις ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης τόσο των αλιέων για την απεμπλοκή των ζώων μετά την τυχαία τους σύλληψη σε αλιευτικά εργαλεία, όσο και άλλων χρηστών του θαλασσίου περιβάλλοντος, οι οποίες θα ενισχύσουν την μείωση της θνησιμότητας της χελώνας.
Για την βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των βιοτόπων αναπαραγωγής της C. caretta στη χέρσο, θα εκπονηθεί μελέτη εκτίμησης της φέρουσας ικανότητας που θα καθορίζει τον μέγιστο αριθμό επισκεπτών, επίπλων θαλάσσης, εγκαταστάσεων εστίασης και θαλασσίων σπορ σε σημαντικές περιοχές φωλεοποίησης του είδους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παραπάνω μελέτης, θα θεσμοθετηθεί η επιτρεπόμενη ένταση των παραπάνω δραστηριοτήτων ώστε να μετριαστούν οι ανθρωπογενείς οχλήσεις στις περιοχές αναπαραγωγής. Αντίστοιχα, θα πραγματοποιηθεί μελέτη περιορισμού της φωτορύπανσης στις περιοχές αναπαραγωγής της Caretta caretta σε περιοχές που έχουν αναγνωριστεί ότι αντιμετωπίζουν σχετικά προβλήματα όχλησης, και θα υλοποιηθούν τα προτεινόμενα μέτρα μετριασμού σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης.
Για τη διατήρηση και την ανάκαμψη των πληθυσμών της Caretta caretta θα εφαρμοστεί πρόγραμμα προστασίας των φωλιών και των νεοσσών σε σημαντικές περιοχές φωλεοποίησης της θαλάσσιας χελώνας, βάση του οποίου για παράδειγμα θα εφαρμοστεί ειδική σήμανση των φωλιών για την αποφυγή της όχλησης από τους επισκέπτες, αλλά και μεταφορά φωλιών από εξειδικευμένο προσωπικό για την προστασία τους από τυχόν πλημμυρισμό από τη θάλασσα.
Για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των διαχειριστικών δράσεων θα εφαρμοστεί πρόγραμμα παρακολούθησης που θα υλοποιηθεί με τη χρήση δεικτών αξιολόγησης, ώστε να είναι δυνατή η αποτίμηση της δράσης με αντικειμενικό και μετρήσιμο τρόπο, στον βαθμό που αυτό είναι εφικτό.
Η υλοποίηση του ΕΣΔ, πέραν από τα προφανή οφέλη για το ίδιο το είδος, αναμένεται να συμβάλει στην βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των άλλων δύο ειδών θαλασσίων χελωνών που απαντώνται στη χώρα μας (Chelonia mydas και Dermochelys coriacea), και μακροπρόθεσμα στην ανάκαμψη των πληθυσμών των θαλασσίων χελωνών σε εθνικό και μεσογειακό επίπεδο.
1. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης (ΕΣΔ) για τη θαλάσσια χελώνα Caretta caretta θεσμοθετήθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), σύμφωνα με το ΦΕΚ Β’ 3678/10.8.2021.
2. Η Υπουργική Απόφαση στηρίχτηκε στην αντίστοιχη μελέτη που εκπονήθηκε από τον Σύλλογο για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας ΑΡΧΕΛΩΝ στο πλαίσιο προγράμματος LIFE-NATURE (LIFE Euroturtles, LIFE15NAT/HR/000997) και παραλήφθηκε από τη Διεύθυνση Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος και Βιοποικιλότητας του ΥΠΕΝ στο πλαίσιο του Ολοκληρωμένου Έργου LIFE-IP 4 NATURA «Ολοκληρωμένες δράσεις για τη διατήρηση και διαχείριση των περιοχών του δικτύου Natura 2000, των ειδών, των οικοτόπων και των οικοσυστημάτων στην Ελλάδα – Integrated actions for conservation and management of Natura 2000 sites, species, habitats and ecosystems in Greece» (Κωδ. LIFE16 IPE/GR/000002).
3. Τα πλήρη κείμενα των μελετών είναι διαθέσιμα στη σελίδα των παραδοτέων του LIFE-IP 4 NATURA (Δράση Α.1)