Ευρωπαϊκή Ημέρα Natura 2000: Οικοσυστημικές υπηρεσίες και άνθρωπος
του Παναγιώτη Δημόπουλου*
Πώς μπορούμε, κατανοώντας καλύτερα τα οικοσυστήματα, να ενισχύσουμε τους θετικούς δεσμούς ανάμεσα στη φύση και την ανθρώπινη ευημερία;
Ο άνθρωπος, σε όλο το φάσμα της οικονομικής και πολιτιστικής του ποικιλότητας, αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο των οικοσυστημάτων. Η υγεία, η ποιότητα ζωής και η οικονομική δραστηριότητα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα οικοσυστήματα και τα οφέλη που αυτά παρέχουν. Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες, όπως η τροφή, το νερό, οι γενετικοί και φαρμακευτικοί πόροι, τα ανεπεξέργαστα υλικά, η ρύθμιση της ποιότητας του αέρα και του κλίματος, η βιοδιάσπαση των αποβλήτων, η προστασία από τη διάβρωση, η επικονίαση, ο περιορισμός των παρασίτων, η αναψυχή και η πνευματική ανάταση, έχουν θεμελιώδη σημασία για την ευημερία του ανθρώπου.
Με βάση την κατάσταση ενός οικοσυστήματος, δηλαδή τη φυσική, χημική και βιολογική ποιότητά του, μπορούμε να σχεδιάζουμε τη βελτίωση της υγείας του περιβάλλοντος, ενώ συγχρόνως μελετούμε πώς οι οικοσυστημικές υπηρεσίες συνδέονται με την ανθρώπινη ευημερία. Τα οικοσυστήματα πρέπει να είναι σε καλή κατάσταση για να παρέχουν το σύνολο των υπηρεσιών τους, οι οποίες -με τη σειρά τους- υποστηρίζουν και βελτιώνουν τη διαβίωση. Μέσω της ροής των οικοσυστημικών υπηρεσιών, η φύση προσφέρει έξυπνες, οικονομικά αποδοτικές και ολοκληρωμένες λύσεις σε πολλές κοινωνικές προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή, οι κίνδυνοι από φυσικές καταστροφές και η ρύπανση.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους εργαζόμαστε για να βελτιώσουμε την κατάσταση των πολυ-λειτουργικών οικοσυστημάτων με υψηλή βιοποικιλότητα, λαμβάνοντας υπόψη τόσο την εγγενή τους αξία, όσο και τα οφέλη τους στον άνθρωπο και την οικονομία. Για παράδειγμα, μπορούμε εγκαίρως να εντοπίζουμε προβλήματα και να προλαμβάνουμε ή να μετριάζουμε τις ζημιές στα οικοσυστήματα και τις υπηρεσίες τους. Προσεγγίσεις αυτού του είδους θα πρέπει να αποτελούν μέρος ενός συνολικότερου σχεδίου δράσης, το οποίο διασφαλίζει ότι τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση των κινδύνων εφαρμόζονται με δίκαιο τρόπο.
Ένας άλλος τρόπος είναι να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα π.χ. μέσω οικονομικά αποδοτικών λύσεων βασισμένων στη φύση, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη διατήρηση ειδών και οικοσυστημάτων αλλά και την αυξημένη παροχή πολλαπλών οικοσυστημικών υπηρεσιών. Για παράδειγμα, η δημιουργία και διαχείριση αστικών πράσινων περιοχών επαρκούς μεγέθους και ποιότητας συμβάλει στην αντιμετώπιση φαινομένων καύσωνα και ενισχύει την αστική βιοποικιλότητα και την οικολογική συνδεσιμότητα. Συγχρόνως, συντελεί στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και του θορύβου, αλλά παρέχει και κοινωνικο-οικονομικά κοινά οφέλη με τη μορφή δραστηριοτήτων υγείας και αναψυχής.
Μέσα από τις διάφορες προσπάθειές μας είναι πλέον κατανοητό πως η ευημερία των ανθρώπων και των οικοσυστημάτων πρέπει να αξιολογούνται από κοινού. Όταν η κατάσταση της κοινωνίας μας και των οικοσυστημάτων είναι ικανοποιητική ή βελτιώνεται, τότε η ίδια η κοινωνία λειτουργεί πιο βιώσιμα, επιτυγχάνοντας καλύτερο επίπεδο ευημερίας, βασική συνιστώσα της οποίας είναι η ανθρώπινη υγεία. Εξάλλου, η αναγνώριση της αξίας της βιοποικιλότητας για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους, για τον υλικό πλούτο, την σωματική και ψυχική υγεία στα σύγχρονα κοινωνικο-οικονομικά συστήματα είναι σημαντικό επίτευγμα από μόνο του. Ωστόσο, η μετατροπή της αναγνώρισης σε συγκεκριμένες πολιτικές και διαχειριστικές δράσεις βελτίωσης των οικοσυστημάτων με ταυτόχρονη μεγιστοποίηση των επιπέδων παροχής υπηρεσιών, αποτελεί ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση.
Στο πλαίσιο του έργου LIFE-IP 4 NATURA (2017-2025) επιχειρείται, για πρώτη φορά και σε αυτή την κλίμακα στη χώρα μας, η αξιολόγηση της κατάστασης των οικοσυστημάτων. Συγχρόνως, υλοποιούνται δράσεις τεκμηρίωσης των παρεχόμενων οικοσυστημικών υπηρεσιών, καθώς και βελτίωσης της κατάστασης σημαντικών ειδών χλωρίδας, πανίδας και οικοτόπων. Για πρώτη φορά θα αξιολογηθεί το Εθνικό Φυσικό Κεφάλαιο της Ελλάδας ώστε να λαμβάνεται υπόψη στον αναπτυξιακό σχεδιασμό ενώ, μέσα από την αποτίμηση των οικοσυστημάτων με ποσοτικούς όρους, αναγνωρίζονται περιοχές που είναι σημαντικές για επιμέρους στοιχεία του φυσικού κεφαλαίου (π.χ. δάση και παραγωγή ξυλείας, εκτάσεις αραιής βλάστησης και αρωματικά φυτά, λιβάδια και παραγωγή βιομάζας, υγρότοποι και καθαρισμός των υδάτων κλπ.). Τέλος, η συσχέτιση κοινωνικο-οικονομικών δεδομένων με τα οικοσυστήματα κάθε περιοχής και την κατάστασή τους θα προσδιορίσει αν το επίπεδο διαβίωσης των πολιτών σχετίζεται με την κατάσταση των οικοσυστημάτων στην περιοχή τους. Ταυτόχρονα, θα διερευνηθεί με ποιον ορθολογικό τρόπο (οικολογικά και οικονομικά) οι οικοσυστημικές υπηρεσίες μπορούν να ενισχύσουν το επίπεδο ζωής των κατοίκων ποιοτικά και οικονομικά (πχ. βελτίωση συνθηκών της ποιότητας του αέρα και των υδάτων, της αισθητικής του τοπίου κλπ).
*Ο Παναγιώτης Δημόπουλος είναι Καθηγητής Βοτανικής και Οικολογίας, Επιστημονικός υπεύθυνος έργου LIFE-IP 4 NATURA για το Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Βιολογίας
**Πρώτη δημοσίευση: greenagendα.gr
***Το συγκεκριμένο άρθρο δημοσιεύεται στο πλαίσιο του φετινού εορτασμού της Ευρωπαϊκής Ημέρας Natura 2000 (21/5) και ως μέρος των δράσεων που υλοποιεί με αυτή την αφορμή το έργο LIFE-IP 4 NATURA.