Στόχοι Διατήρησης: Ένα σημαντικό βήμα για την προστασία της βιοποικιλότητας στη χώρα μας

Για πρώτη φορά στη χώρα μας καθορίζονται εθνικοί στόχοι διατήρησης για 21 φυσικούς τύπους οικοτόπων και 55 είδη ενωσιακού ενδιαφέροντος, με την πρόσφατη έκδοση της σχετικής υπουργικής απόφασης (ΦΕΚ B’ 1375/2021 και διόρθωση σφάλματος σε ΦΕΚ B’ 1915/2021) στο πλαίσιο του έργου LIFE-IP 4 NATURA (Δράση C.7 – Καθορισμός στόχων διατήρησης για είδη και τύπους οικοτόπων), υπό την ευθύνη του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και με τη συμβολή του Πράσινου Ταμείου, του Πανεπιστημίου Πατρών και πλήθους ειδικών επιστημόνων.

Οι θεσμοθετημένοι πλέον Στόχοι Διατήρησης σε εθνικό επίπεδο αφορούν σε τύπους οικοτόπων και είδη, για τα οποία υπάρχουν επαρκή και αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα. Πρόκειται ουσιαστικά για νεότερη επεξεργασία και επικαιροποίηση των στόχων που είχαν προταθεί από το τελευταίο έργο της Εποπτείας (2016), με βάση τα πλέον διαθέσιμα δεδομένα και τις προτάσεις της Επιτροπής Φύση 2000 και ειδικών επιστημόνων. Στο πλαίσιο της ίδιας δράσης και ακολουθώντας την ίδια προσέγγιση, αναμένεται μέσα στο επόμενο διάστημα ο καθορισμός Στόχων Διατήρησης σε τοπικό επίπεδο (Ειδικές Ζώνες Διατήρησης). Σημασία έχει τέλος ότι, μέσα από τις σχετικές επιστημονικές εργασίες, προσδιορίστηκαν εκ νέου ελλείψεις δεδομένων και κενά γνώσης, τα οποία αναμένεται να καλυφθούν μέσα από το επικείμενο έργο της Εποπτείας.

Τι είναι οι Στόχοι Διατήρησης;

Κατά μια γενική έννοια, οι Στόχοι Διατήρησης είναι οι στόχοι που προσδιορίζονται για  τύπους οικοτόπων και είδη ενωσιακού ενδιαφέροντος, ώστε να εξασφαλιστεί η Ικανοποιητική Κατάσταση Διατήρησής (ΙΚΔ) τους στην έκταση που αυτά απαντώνται, δηλαδή στο κατάλληλο κάθε φορά γεωγραφικό επίπεδο (τοπικό, εθνικό, βιογεωγραφικής ενότητας, ευρωπαϊκό).

Προκειμένου να κατανοηθούν ειδικότερα οι Στόχοι Διατήρησης και η σημασία τους για την προστασία της βιοποικιλότητας στο πλαίσιο της ορθής εφαρμογής των οδηγιών για τη φύση, είναι σκόπιμο να γίνει αναφορά σε ορισμένες βασικές έννοιες.

Ο σκοπός της οδηγίας για τους οικοτόπους

Ο γενικός σκοπός της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ είναι να συμβάλει στην προστασία της βιολογικής ποικιλομορφίας, μέσω της διατήρησης των φυσικών τύπων οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας. Τα μέτρα διατήρησης και προστασίας που λαμβάνονται υπό αυτό το πρίσμα έχουν ως απώτερο σκοπό να διασφαλίσουν ότι για τα είδη και τους τύπους οικοτόπων ενωσιακού ενδιαφέροντος επιτυγχάνεται «ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης» (ΙΚΔ). Με άλλα λόγια, σκοπός είναι να εξασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη επιβίωσή τους σε ολόκληρη την περιοχή της φυσικής κατανομής τους εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τι σημαίνει όμως Κατάσταση Διατήρησης;

Σύμφωνα με την οδηγία η Κατάσταση Διατήρησης για τους φυσικούς τύπους οικοτόπων είναι το συνολικό αποτέλεσμα όλων των παραγόντων που επιδρούν σε αυτούς και στα είδη που τους απαρτίζουν (χαρακτηριστικά είδη), λαμβάνοντας υπόψη πως αυτοί οι παράγοντες μπορούν να αλλοιώσουν μακροπρόθεσμα την κατανομή, τη δομή και τις λειτουργίες των τύπων οικοτόπων, και τη μακροπρόθεσμη επιβίωση των χαρακτηριστικών τους ειδών. Αντίστοιχα για τα είδη, η Κατάσταση Διατήρησης είναι το συνολικό αποτέλεσμα των παραγόντων που επιδρώντας σε αυτά μπορούν να αλλοιώσουν μακροπρόθεσμα την κατανομή και το μέγεθος των πληθυσμών τους.

Πώς επιτυγχάνεται η Ικανοποιητική Κατάσταση Διατήρησης;

Προκειμένου να επιτευχθεί ή να διατηρηθεί η ΙΚΔ για τους τύπους οικοτόπων, θα πρέπει η περιοχή της φυσικής κατανομής τους και οι εκτάσεις που τους περιέχουν να μένουν σταθερές ή να αυξάνονται, ενώ η δομή, οι ειδικές λειτουργίες που απαιτούνται για τη μακροπρόθεσμη διατήρησή τους όσο και των χαρακτηριστικών τους ειδών να συνεχίσουν να υφίστανται στο μέλλον.

Αντίστοιχα η ΙΚΔ για τα είδη επιτυγχάνεται όταν: α) οι πληθυσμοί τους θα συνεχίσουν να υφίστανται ως ζωτικό συστατικό στοιχείο των  φυσικών τύπων οικοτόπων στους οποίους ανήκουν, β) το γεωγραφικό εύρος κατανομής τους δεν μειώνεται, ούτε κινδυνεύει να μειωθεί στο άμεσο μέλλον, και γ) το ενδιαίτημά τους διατηρείται σε επαρκή έκταση για τους πληθυσμούς τους.

Οι παραπάνω ορισμοί είναι κομβικοί, καθώς θέτουν το ευρύ πλαίσιο για τον προσδιορισμό των Στόχων Διατήρησης για την επίτευξη ΙΚΔ για τους τύπους οικοτόπων και τα είδη των Παραρτημάτων Ι και ΙΙ της οδηγίας για τους οικότοπους.

Κατά συνέπεια, η επίτευξη ΙΚΔ (για τους τύπους οικοτόπων και τα είδη) είναι ένας γενικός στόχος που συμβάλλει στην υλοποίηση της οδηγίας. Η γενική και ευρεία αυτή προσέγγιση πρέπει να μετατραπεί σε στόχους διατήρησης σε επίπεδο τόπου, καθώς είναι σημαντικό να γίνεται διάκριση μεταξύ των στόχων διατήρησης των επιμέρους τόπων και του συνολικού στόχου επίτευξης ΙΚΔ.

Επομένως, οι στόχοι διατήρησης σε επίπεδο τόπου (δηλαδή περιοχών του Δικτύου Natura 2000 – Ειδικές Ζώνες Διατήρησης ή/και Ζώνες Ειδικής Προστασίας) είναι μια δέσμη καθορισμένων στόχων που πρέπει να επιτευχθούν σε ένα καθορισμένο χωρικά και χρονικά επίπεδο, ώστε να διασφαλιστεί ότι ο τόπος αυτός θα συμβάλλει κατά τον καλύτερο/αμεσότερο και πιο αποτελεσματικό τρόπο στην επίτευξη ΙΚΔ για τύπους οικοτόπων ή είδη για τους οποίους και τα οποία έχει χαρακτηριστεί.