Πριν λίγες ημέρες λάβαμε στην Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία ένα αγωνιώδες μήνυμα από μία επαρχιακή πόλη: ένας άνθρωπος ρωτούσε επίμονα αν έχουμε εξήγηση για το γεγονός πως η χελιδονοφωλιά στο μπαλκόνι του παραμένει φέτος κενή και τι θα μπορούσε να κάνει για να προσελκύσει τα πουλιά. Το ύφος του μηνύματος πρόδιδε αβίαστη ανησυχία και ειλικρινές ενδιαφέρον, σαν να διακυβευόταν κάτι πολύ μεγαλύτερο από το φώλιασμά ενός ζευγαριού χελιδονιών – τι ήταν αυτό; Μα, η ύπαρξη ενός σημείου αναφοράς στον κόσμο του, ένα από τα πολλά που μας δίνει η Φύση ως στηρίγματα για την ψυχική μας ισορροπία!
Τα πουλιά επιτελούν συχνά τη λειτουργία αυτή, να αποτελούν σημεία αναφοράς, δηλαδή, στον μικρόκοσμό μας, χάρη σε μια σειρά μοναδικών χαρακτηριστικών που τους προσδίδουν υπερβατικές ιδιότητες στη συλλογική συνείδηση: η αποίκηση του εναέριου χώρου, ο οποίος πρακτικά δεν μπορεί να αξιοποιηθεί από τον άνθρωπο· οι μεγαλειώδεις σε απόσταση μεταναστευτικές μετακινήσεις τους·η τακτικότητα στην άφιξη και αναχώρηση των μεταναστευτικών πουλιών, που από παλιά σηματοδοτούσε την αλλαγή των εποχών. Με αυτόν τον τρόπο τα πουλιά υποστασιοποιούν το αρχέγονο δέος του ανθρώπου για τη Φύση και την ιδέα της ατρωτότητάς της.
Αυτή η σχέση ανθρώπου-πουλιών αποτυπώνεται εμμέσως, μέσω της επιστήμης της Διατήρησης, στον τομέα της διακυβέρνησης των προστατευόμενων περιοχών. Πιθανώς να μην είναι ευρέως γνωστό ότι από τις 446 περιοχές NATURA της Ελλάδας, περίπου οι μισές (207) έχουν εξ αρχής θεσπιστεί για την προστασία των πουλιών – είναι οι καλούμενες Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για την Ορνιθοπανίδα, που έχουν καθοριστεί με κριτήριο ότι φιλοξενούν αξιόλογους πληθυσμούς (αναπαραγωγικούς, μεταναστευτικούς ή διαχειμάζοντες) πουλιών που θεωρούνται σημαντικά σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η φαινομενική αυτή «εύνοια» υπέρ των πουλιών, βέβαια, εξηγείται εύκολα σε πρακτικούς όρους, καθώς πρόκειται για οργανισμούς στους οποίους μπορεί εύκολα να αποδοθεί ο ρόλος «είδη-ομπρέλα»: η ικανότητα πτήσης συνεπάγεται μεγάλο ζωτικό χώρο που πρέπει να προστατευτεί, εντός του οποίου κατά κανόνα απαντούν πολλά ακόμα φυσικά στοιχεία άξια να διαφυλαχθούν.
Η έννοια της προστασίας του Δικτύου NATURA2000 είναι απόλυτα συνυφασμένη με τη διατήρηση υγιών οικοσυστημάτων. Με αφορμή την πανδημία του κορωνοϊού, γράφτηκαν ήδη αρκετά για το πώς η αυξανόμενη παραβίαση των ορίων των οικοσυστημάτων ανοίγει διαδρόμους για τη διασπορά παθογόνων οργανισμών. Ελάχιστη αναφορά, ωστόσο, έγινε για το πώς η υγεία και η ακεραιότητα των οικοσυστημάτων συνδέεται και μπορεί να προσφέρει τα μέγιστα για την ψυχική μας υγεία, εξαιρετικά εύθραυστη αυτήν ακριβώς την περίοδο. Ας φανταστούμε εμάς, τους κατοίκους της πόλης και πόσο επενδύουμε ψυχολογικά στην ετήσια ή τακτική επιστροφή στο χωριό, στην ύπαιθρο: τα δάση, η άγρια ζωή, οι κορυφογραμμές είναι θεμελιώδεις σταθερές του μικρόκοσμού μας. Με αδημονία περιμένουμε να ακούσουμε το τραγούδι των Αηδονιών στη ρεματιά, να δούμε το ίχνος της Αρκούδας στο δάσος, τη φιγούρα του Θαλασσοκόρακα στον βράχο της ακρογιαλιάς –να βεβαιωθούμε ότι οι βιότοποι μας περιμένουν εκεί υγιείς και ακέραιοι.
Στον αντίποδα, είναι γεγονός πως οι βιομηχανικές δραστηριότητες εντός των περιοχών NATURA αλλοιώνουν μόνιμα τη φυσιογνωμία τους. Η όχληση και η ρύπανση από αυτές έχουν συχνά μη αντιστρεπτές επιπτώσεις στους ευαίσθητους οργανισμούς που ζουν εκεί. Εν τέλει, αν η πολύτιμη απόδραση από το τροποποιημένο περιβάλλον των πόλεων μας οδηγεί και πάλι σε ένα αλλοιωμένο τοπίο, όπου τα φυσικά στοιχεία θα έχουν υποχωρήσει, αυτό προκαλεί αίσθημα απόγνωσης, λόγω και της μονιμότητας της αλλοίωσης, κάτι που σε όρους ψυχικής υγείας είναι στα όρια του μη διαχειρίσιμου. Πρόκειται για μία διάσταση που, δυστυχώς, η θεώρηση της «διευκόλυνσης της ανάπτυξης» αντιμετωπίζει –όπως και την αυταξία της άγριας ζωής και των οικοσυστημάτων– ως συναισθηματισμό και πολυτέλεια.
Η συμβολή στην ψυχική μας υγεία, λοιπόν, είναι μία ακόμα από τις «κρυμμένες» υπηρεσίες που προσφέρει η Φύση, μία από τις υπηρεσίες που έχει καταστατικό στόχο να υπηρετήσει το Δίκτυο NATURA 2000 –και η υπηρεσία αυτή ενσαρκώνεται μέσω της βίωσης της εμπειρίας της Φύσης από τον καθένα και την καθεμία μας. Υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να δούμε και την Ευρωπαϊκή Ημέρα Natura 2000 (21η Μαΐου): δεν είναι μία τετριμμένη ημέρα γιορτής, αλλά μία αφορμή συνειδητοποίησης πως η υγεία της Φύσης αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα όλων των πολιτών, που οφείλουν να απαιτούν την θωράκιση της,αλλά ενίοτε να την αναλαμβάνουν οι ίδιοι, σε περιπτώσεις που ο φορέας που έχει αυτή την υποχρέωση αποτυγχάνει να την εκπληρώσει ή επιλέγει να την απεμπολήσει. Από την πλευρά μας, οι ειδικοί επιστήμονες της Διατήρησης έχουμε και αυτόν τον ρόλο, να κινητοποιήσουμε και να κατευθύνουμε ευρύτερες ομαδοποιήσεις της κοινωνίας προς αυτόν τον κοινό στόχο. Με αυτήν ακριβώς τη στόχευση οι Περιβαλλοντικές Οργανώσεις συμμετέχουν στο ΠρόγραμμαLIFE–IP4 NATURA (www.edozoume.gr) για την υποστήριξη και ανάδειξη του Δικτύου NATURAστην Ελλάδα και τη διατηρούν ως πυξίδα στην εκπόνηση του Προγράμματος.
Αποστόλης Καλτσής
Βιολόγος MSc
Συντονιστής ΠρογράμματοςLIFE–IP 4 NATURA για την Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία
*Το συγκεκριμένο άρθρο δημοσιεύεται στο πλαίσιο του φετινού εορτασμού της Ευρωπαϊκής Ημέρας Natura 2000 (21/5) και ως μέρος των δράσεων που υλοποιεί με αυτή την αφορμή το έργο LIFE-IP 4 NATURA.
**Πρώτη δημοσίευση: huffingtonpost.gr
***Φωτογραφία: ©Αντώνης Στούμπας – Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία